Kalendarium powstania
23 sierpnia 1919
Nad ranem o godz. 3.00 w powiecie sejneÅ„skim rozpoczyna dziaÅ‚ania bojowe grupa operacyjna "Sumowo" w skÅ‚adzie trzech kompanii, które nacierajÄ… na Sejny. 1 KompaniÄ… dowodzi pchor. Lech Juszczyk, 2 KompaniÄ… - ppor. Janusz Ostrowski, a 3 KompaniÄ… - ppor. Alexandrowicz. CaÅ‚oÅ›ciÄ… grup dowodzi ppor. WacÅ‚aw Zawadzki. Samodzielna kompania podch. Åankiewicza rozpoczyna swojÄ… akcjÄ™ jeszcze w nocy. O godzinie 1.00 rozbraja zaÅ‚ogÄ™ litewskÄ… w Krasnopolu, biorÄ…c do niewoli oficerów i 40 jeÅ„ców. Po zostawieniu zaÅ‚ogi w sile 1 plutonu, kompania rusza na RyżówkÄ™. W zabudowaniach majÄ…tku bierze do niewoli kapitana i 20 żoÅ‚nierzy. W dalszym marszu zostaje zdobyta miejscowość Tartak (bez strat), wraz z zaÅ‚ogÄ… litewskÄ… (60 żoÅ‚nierzy). W dalszej kolejnoÅ›ci kompania podchor. Åankiewicza, po przeorganizowaniu oddziaÅ‚u w miejscowoÅ›ci Tartak i zaopatrzeniu w furmanki, oczyszcza z maÅ‚ych placówek litewskich miejscowość Wigry i wzdÅ‚uż rzeki Czarnej HaÅ„czy, kieruje siÄ™ przez Wysoki Most i BiaÅ‚ogóry do Sejn. Trzecia grupa operacyjna Tomasza Zana opanowuje Åoździeje i dzieli siÄ™ na dwie grupy. ZastÄ™pca dowódcy grupy Wojczulanis pozostaje w Åoździejach, a zasadnicza część oddziaÅ‚u rusza w kierunku Sejn. Do Sejn docierajÄ… okoÅ‚o godziny 11.00, kiedy miasto jest już wyzwolone. Po naradzie z ppor. Zawadzkim, oddziaÅ‚ Tomasza Zana udaje siÄ™ w kierunku Gib dla wsparcia toczÄ…cych siÄ™ tam walk przez czwartÄ… grupÄ™ operacyjnÄ… "WigraÅ„ce" w sile wzmocnionej kompanii podchor. RosiÅ„skiego. Dwa plutony tej grupy dowodzone przez Dominika Miszkiela, przy wsparciu grupy Tomasza Zana, zdobywajÄ… Giby, Posejnele i Berżniki. BiorÄ… Å‚Ä…cznie 100 jeÅ„ców i dużą ilość sprzÄ™tu wojskowego.
PiÄ…ta grupa operacyjna w sile kompanii dowodzona przez A. Bóbko, po zaciÄ™tych walkach zdobywa miasteczko Kopciowo, biorÄ…c do niewoli 40 żoÅ‚nierzy litewskich. O godz. 12.00 dwie kompanie wojsk litewskich uzbrojone w karabiny maszynowe atakujÄ… Åoździeje. Po póÅ‚toragodzinnej walce oddziaÅ‚ Wojczulanisa wycofuje siÄ™ z miasta, tracÄ…c kilku żoÅ‚nierzy. Kilkunastu odniosÅ‚o rany. Do Sejn okoÅ‚o godziny 13.00 z Augustowa omijajÄ…c posterunki litewskie wzdÅ‚uż szosy Sejny-Augustów, od strony Maćkowej Rudy i Sumowa dociera grupa kawalerii por. Antoniego Lipskiego, a wraz z niÄ… przybywa dowódca OkrÄ™gu POW SuwaÅ‚ki, por. Adam Rudnicki. Na pomoc oddziaÅ‚owi Wojczulanisa rusza kawaleria por. Lipskiego. Wieczorem wszystkie oddziaÅ‚y wydzielone, wzmacniajÄ… garnizon sejneÅ„ski.
24 sierpnia 1919
W Sejnach powstaÅ„cy umacniajÄ… swoje pozycje na przedpolach miasta. Dobiega oczyszczanie placówek litewskich z linii Czarnej HaÅ„czy i KanaÅ‚u Augustowskiego. KomendÄ™ miasta Sejny obejmuje dowódca 1 Kompanii podchor. Lech Juszczyk, który w porozumieniu z przedstawicielami miejscowego spoÅ‚eczeÅ„stwa, tworzy tymczasowy ZarzÄ…d Miasta. Wypuszcza z wiÄ™zienia wszystkich więźniów politycznych. Bilans walk w dniach 23 i 24.VIII.1919 roku o Sejny zamyka siÄ™ stratami po stronie powstaÅ„ców - 2 zabitych i 14 rannych. Litwini tracÄ… 100 żoÅ‚nierzy, którzy trafili do niewoli, 2 karabiny maszynowe, broÅ„, konie i tabory. Liczba zabitych i rannych po stronie litewskiej jest bliżej nie znana. Wojska litewskie wycofujÄ… siÄ™ w kierunku na KalwariÄ™. Na stacjÄ™ kolejowÄ… w SuwaÅ‚kach o godz. 10.00 przybywa z Augustowa 41 Suwalski PuÅ‚k Piechoty. Po krótkim odpoczynku okoÅ‚o godz. 11.00 - 1 Batalion maszeruje szosÄ… na póÅ‚noc, celem ustalenia stycznoÅ›ci z wojskami litewskimi. 2 Batalion bez odpoczynku rusza na pomoc, by wspierać powstaÅ„ców sejneÅ„skich. Dowodzi nimi kpt. Juszczacki. Pod osÅ‚onÄ… nocy jeden z księży litewskich w przebraniu kobiecym, wydostaje siÄ™ z klasztoru sejneÅ„skiego i dociera do wojsk litewskich informujÄ…c, że w Sejnach nie ma regularnych oddziaÅ‚ów wojska polskiego. ZachÄ™ca do kontrataku, dostarczajÄ…c jednoczeÅ›nie ocenÄ™ rozmieszczenia siÅ‚ powstaÅ„czych
25 sierpnia 1919
OkoÅ‚o godz. 4.30 wojska litewskie, wsparte oddziaÅ‚ami niemieckich ochotników, rozpoczynajÄ… atak na miasto. O godz. 6.30 po dwugodzinnej walce, wojska litewskie zajmujÄ… miasto. PowstaÅ„cy wycofujÄ… siÄ™ na wzgórze za miastem w kierunku pÅ‚d.-zach. O godz. 8.00 przybywa z Krasnopola kompania Åankiewicza wsparta 15 żandarmami pod dowództwem chor. GoÅ‚oskiego. O godz. 9.00 siÅ‚y powstaÅ„cze rozpoczynajÄ… kontratak. JednoczeÅ›nie kawaleria powstaÅ„cza pod dowództwem ppor. Lipskiego wykonuje manewr oskrzydlajÄ…cy miasto od strony poÅ‚-wsch.. Po zaciÄ™tych walkach, powstaÅ„cy odzyskujÄ… miasto okoÅ‚o godz. 11.00. W dniu 25.VIII.1919 roku powstaÅ„cy tracÄ… 16 żoÅ‚nierzy, 30 odnosi rany. WiÄ™kszość zabitych, to dobici ranni powstaÅ„cy, którzy pozostali w mieÅ›cie. SÄ… ofiary wÅ›ród ludnoÅ›ci cywilnej. Zamordowany zostaje aptekarz, Wincenty DomosÅ‚awski. Wielu ludzi skatowano, polskie domy ograbiono. Dowódca batalionu Sejn ppor. Zawadzki ginie podczas obrony miasta. Po jego Å›mierci dowództwo obejmuje Alexandrowicz. Pod wieczór pierwsze pododdziaÅ‚y 2 Batalionu 41 Suwalskiego PuÅ‚ku Piechoty docierajÄ… do Sejn.
26 sierpnia 1919
MieszkaÅ„cy Sejn, sÄ… zszokowani kilkugodzinnÄ… bytnoÅ›ciÄ… oddziaÅ‚ów litewsko-niemieckich i ich bezwzglÄ™dnoÅ›ciÄ… dziaÅ‚aÅ„ w mieÅ›cie dnia poprzedniego. NastÄ™puje umocnienie pozycji powstaÅ„czych oraz wzmocnienie pracy wywiadowczej o ruchach wojsk litewskich. Wyrusza transport do SuwaÅ‚k 15 zwÅ‚ok polegÅ‚ych powstaÅ„ców.
27 sierpnia 1919
Na cmentarzu w Sejnach odbywa siÄ™ pogrzeb dotychczasowych ofiar walk. Grzebani sÄ… Polacy i Litwini. Pogrzeb przeradza siÄ™ w demonstracjÄ™ partiotycznÄ…, która pokazuje wolÄ™ mieszkaÅ„ców do przynależnoÅ›ci do macierzy. O godzinie 16.00 wkraczajÄ… kolejne jednostki 41 PP do miasta z plutonem karabinów maszynowych, co podnosi morale dla miejscowej ludnoÅ›ci i oddziaÅ‚ów powstaÅ„czych.
28 sierpnia 1919
W nocy do miasta dociera jeszcze jedna kompania 41 PP, która wzmacnia siÅ‚y powstaÅ„cze. Wywiad powstaÅ„czy sygnalizuje kolejny atak strony przeciwnej. O godz. piÄ…tej rano od Åoździej Litwini rozpoczynajÄ… drugie natarcie na Sejny. AtakujÄ… dwa bataliony 1 PP z dwunastoma ckm i bateria armat oraz liczne oddziaÅ‚y szaulisów wzmocnione ochotnikami niemieckimi. Strona polska przeciwstawia wzmocniony 2 Batalion 41 PP pod dowództwem kpt. Juszczackiego wsparty szeÅ›cioma ckm oraz baon powstaÅ„czy w sile 500 karabinów i 2 ckm, którym dowodzi por. Adam Rudnicki. SiÅ‚y polskie obsadzajÄ… liniÄ™ obrony w odlegÅ‚oÅ›ci 3 - 5 km od miasta na kierunku pÅ‚n.-wsch. Prawe skrzydÅ‚o zajmujÄ… powstaÅ„cy, lewe żoÅ‚nierze 41 PP. Po caÅ‚odziennej walce atak litewski zostaje odparty. Wojska litewskie wycofujÄ… siÄ™ poza liniÄ™ Focha, która ustalaÅ‚a liniÄ™ rozgraniczenia polsko-litewskiego na poÅ‚udniowej Suwalszczyźnie. Kontratak wojsk litewskich zostaÅ‚ okupiony zabitymi i rannymi po obu stronach. Podczas tych walk zostaje ranny dowódca siÅ‚ powstaÅ„czych por. Adam Rudnicki.
Pogrzeb polegÅ‚ych powstaÅ„ców: dowódcy WacÅ‚awa Zawadzkiego-Rózgi; sekcyjnych: Stefana CheÅ‚miÅ„skiego i Ireneusza Rukata; szeregowych powstaÅ„ców: Konstantego Butkiewicza, Jana Grzymko, Edwarda Rynkowskiego, Jana Wojtulanisa, BronisÅ‚awa Laskowskiego, StanisÅ‚awa Miszkiela i jednego bezimiennego. Pogrzeb w SuwaÅ‚kach, tak jak i w Sejnach przeradza siÄ™ w wielkÄ… manifestacjÄ™ patriotyzmu. DzieÅ„ ten oznacza zakoÅ„czenie Powstania SejneÅ„skiego. ÅÄ…czne straty strony polskiej w Powstaniu wyniosÅ‚y 37 zabitych, kilku zranionych i okoÅ‚o 70 rannych. Straty strony litewskiej trudne sÄ… do przedstawienia wobec braku danych.
1 września 1919
W porozumieniu z mjr. Mackiewiczem, dowódcÄ… 41 PP, por. Adam Rudnicki wydaje rozkaz wcielenia oddziaÅ‚ów powstaÅ„czych do 41 PP. Rozkaz ten koÅ„czy polskie dziaÅ‚ania powstaÅ„cze, w czasie których "patriotyczny lud Suwalszczyzny przez swojÄ… nieugiÄ™tÄ… walkÄ™ daÅ‚ wyraz przywiÄ…zania do Macierzy i z walki tej mimo wielu cierpieÅ„ wyszedÅ‚ zwyciÄ™sko". Walki w nastÄ™pnym, które należy traktować jako przedÅ‚użenie powstania, byÅ‚y prowadzone przez regularne jednostki wojska polskiego.
Autor: Stanisław Buchowski
Sejneńskie Towarzystwo Opieki nad Zabytkami zapaliło znicze pamięci przy pomniku Powstania Sejneńskiego.
CZEŚĆ I CHWAÅA BOHATEROM!