Hołny Mejera
KilkanaÅ›cie kilometrów na póÅ‚nocny wschód od Sejn, póÅ‚tora kilometra od przejÅ›cia granicznego w Ogrodnikach, oddalony nieco od wschodniego brzegu jeziora HoÅ‚ny stoi murowany dwór. Zorientowany na godzinÄ™ 11 – „wedÅ‚ug nieba i porzÄ…dku polskiego”, z gankiem od frontu wspartym na czterech kolumnach, z czterospadowym dachem, wydaje siÄ™ być starym szlacheckim gniazdem. I byÅ‚by to rzeczywiÅ›cie klasyczny dwór staropolski, gdyby nie to, że zostaÅ‚ na nowo postawiony zaledwie trzydzieÅ›ci kilka lat temu, na fundamentach najstarszej na Suwalszczyźnie dworskiej siedziby.
Dwór Meyerów i Paszkiewiczów, obecnie wÅ‚asność Politechniki BiaÅ‚ostockiej |
Jej historia zaczęła siÄ™ w 1516 roku, gdy ziemie otaczajÄ…ce jezioro HoÅ‚ny otrzymaÅ‚a „we wÅ‚adanie wieczne” księżna sÅ‚ucka, Anastazja. Prawdopodobnie to jej syn, Jurij Siemionowicz, ostatni z książąt sÅ‚uckich, wzniósÅ‚ nad jeziorem w poÅ‚owie XVI wieku pierwszy dwór. Nazywano go poczÄ…tkowo „Lny”, a później „HoÅ‚ny”, a leżaÅ‚ on w miejscu, gdzie dzisiaj rozciÄ…ga siÄ™ wieÅ› Ogrodniki.
Nie wiadomo, co dziaÅ‚o siÄ™ nad HoÅ‚nami od czasów Å›mierci Jurija Siemionowicza w 1586 roku aż do poczÄ…tków XVIII stulecia. Dopiero zapiski z 1708 roku mówiÄ… nam, że dawny majÄ…tek książąt sÅ‚uckich zostaÅ‚ podzielony na dwie części. Jedna z nich staÅ‚a siÄ™ wÅ‚asnoÅ›ciÄ… jezuitów z Grodna, druga należaÅ‚a wówczas do grodzieÅ„skiego pisarza ziemskiego, MichaÅ‚a Buchowieckiego. To on na wysokim brzegu jeziora, mniej wiÄ™cej w jego poÅ‚owie, już poza Ogrodnikami, zbudowaÅ‚ w pierwszej poÅ‚owie XVIII wieku modrzewiowy dwór, który przetrwaÅ‚ w niezmienionym ksztaÅ‚cie do 1965 roku.
Buchowiecki, budujÄ…c dwór, bardzo siÄ™ zapożyczyÅ‚ i po jego Å›mierci w 1727 roku majÄ…tek przejÄ…Å‚ za dÅ‚ugi sÄ™dzia grodzki grodzieÅ„ski, Józef Kaczanowski, by po 20 latach sprzedać go czeÅ›nikowi oszmiaÅ„skiemu, StanisÅ‚awowi Kleczkowskiemu, wraz z wioskami Kalwiszki, Okmiany, Stankuny oraz częściÄ… wsi Ogrodniki i PoÅ‚oździeje. Do rodziny Kleczkowskich dobra te należaÅ‚y do 1784 roku. Wtedy to nabyÅ‚ je starosta przeroÅ›lski i wojski kowieÅ„ski, Jan Meyer, szlachcic inflancki pochodzenia niemieckiego, caÅ‚kowicie spolonizowany, i od tego czasu, zarówno dwór, jak i wioska przyjęły nazwÄ™ HoÅ‚ny Mejera. PozostawaÅ‚y one w rÄ™kach rodziny Meyerów przez 43 lata.
Jan Meyer ożeniÅ‚ siÄ™ z RachelÄ… z ChlewiÅ„skich i miaÅ‚ z niÄ… dwóch synów, Karola i Leona. Wojskim kowieÅ„skim przestaÅ‚ być w 1765 roku, by 4 lata później zostać deputatem do GÅ‚ównego TrybunaÅ‚u Litewskiego, a w 1784 roku posÅ‚ować z powiatu kowieÅ„skiego na sejm grodzieÅ„ski. ZmarÅ‚ w 1788 roku, pozostawiajÄ…c synom swój majÄ…tek. Karol wziÄ…Å‚ HoÅ‚ny, Leon zaÅ› Szandyniszki leżące w pobliżu Kowna, które Jan Meyer otrzymaÅ‚ w spadku po rodzicach.
Parkowa alejka prowadzÄ…ca nad jezioro |
Karol Meyer wyksztaÅ‚cenie zdobyÅ‚ w kolegium pijarskim w Wilnie i w 1788 roku zostaÅ‚ Å‚owczym powiatu kowieÅ„skiego, a 4 lata później – sÄ™dziÄ… ziemskim powiatu preÅ„skiego. Za żonÄ™ pojÄ…Å‚ ElżbietÄ™ WaraksÄ™ z domu SzymanowskÄ…. ZmarÅ‚ w 1799 roku, pozostawiajÄ…c czworo dzieci: JuliÄ™, KarolinÄ™, Wincentego i Leopolda. Prawo do dziedziczenia otrzymali tylko synowie, ale ponieważ byli maÅ‚oletni, majÄ…tkiem zarzÄ…dzaÅ‚a ich matka, Elżbieta, majÄ…c zagwarantowane dożywocie. W 1807 roku jedynym spadkobiercÄ… zostaÅ‚ najmÅ‚odszy syn, Leopold, ponieważ jego matka utraciÅ‚a przywilej „dożywotniczki”, wychodzÄ…c po raz trzeci za mąż za Józefa Sawicza, rzÄ…dcÄ™ jej majÄ…tku, zaÅ› starszy brat Wincenty już wówczas nie żyÅ‚, zmarÅ‚ w 1802 roku. Natomiast siostrom, Julii i Karolinie, które poÅ›lubiÅ‚y Antoniego i Ignacego Eysymontów z Krasnogrudy, miaÅ‚y być co roku wypÅ‚acane odsetki od wyposażenia w wysokoÅ›ci jednej czwartej wartoÅ›ci majÄ…tku.
Leopold Meyer ksztaÅ‚ciÅ‚ siÄ™ w liceum w Sejnach, a potem za granicÄ…. W tym czasie majÄ…tkiem HoÅ‚ny zarzÄ…dzali prawni opiekunowie – Dominik Gieysztor i Jan Å»yźniewski. Po uzyskaniu peÅ‚noletnioÅ›ci i zakoÅ„czeniu nauki nadal nie gospodarzyÅ‚ w HoÅ‚nach. OddawaÅ‚ je w dzierżawy, a sam mieszkaÅ‚ w Warszawie i Åomży, gdzie dziaÅ‚aÅ‚ w loży masoÅ„skiej „WschodzÄ…ce sÅ‚oÅ„ce”. W tejże Åomży, w lutym 1822 roku zakoÅ„czyÅ‚ życie, popeÅ‚niajÄ…c samobójstwo. Przed Å›mierciÄ… zdążyÅ‚ jeszcze sporzÄ…dzić testament, zapisujÄ…c swój majÄ…tek trzem swoim siostrzenicom, Elżbiecie, Petroneli i Wiktorii, których matki już wtenczas nie żyÅ‚y. Pretensje do HoÅ‚nów Mejera zgÅ‚osiÅ‚a jeszcze matka Leopolda, Elżbieta Sawiczowa, i uzyskaÅ‚a na drodze sÄ…dowej czwartÄ… część majÄ…tku. Po jej Å›mierci w 1828 roku do grupy pretendentów do spadku doszÅ‚y jej dzieci z dwóch małżeÅ„stw, wiÄ™c grono spadkobierców zwiÄ™kszyÅ‚o siÄ™ do 8 osób.
Tymczasem Petronela wyszÅ‚a za mąż za Jana Józefa Paszkiewicza, poborcÄ™ podatkowego w obwodzie augustowskim, wnuka Józefa, dziedzica Kirtlan w województwie trockim, a syna MikoÅ‚aja i Heleny z Cydzików, dzierżawców dóbr RÄ™dziszki w parafii Åoździeje. MałżeÅ„stwo to nie przyniosÅ‚o szczęścia Petroneli, bowiem w kilka dni po urodzeniu córki BronisÅ‚awy zmarÅ‚a. Minęło kilka lat i Jan Józef Paszkiewicz wziÄ…Å‚ za żonÄ™ – w październiku 1830 roku – drugÄ… EysymontównÄ™, ElżbietÄ™, siostrÄ™ Petroneli. W latach 1836-1840 Jan i Elżbieta spÅ‚acili wszystkich pozostaÅ‚ych spadkobierców i stali siÄ™ jedynymi wÅ‚aÅ›cicielami majÄ…tku HoÅ‚ny Mejera.
Paszkiewiczowie – Jan i jego dwaj bracia – należeli do tych ziemian, którzy wziÄ™li czynny udziaÅ‚ w Powstaniu Listopadowym, natomiast syn Jana, Julian Paszkiewicz, wÅ‚aÅ›ciciel HoÅ‚nów Mejera w okresie Powstania Styczniowego, byÅ‚ przeciwnikiem zbrojnego wystÄ…pienia przeciwko rosyjskim zaborcom, za co zostaÅ‚ napiÄ™tnowany przez powstaÅ„cze wÅ‚adze. Dwór w HoÅ‚nach Mejera znajdowaÅ‚ siÄ™ w rÄ™kach rodziny Paszkiewiczów do wybuchu II wojny Å›wiatowej. Ostatni wÅ‚aÅ›ciciel majÄ…tku, Józef Paszkiewicz, gospodarowaÅ‚ na nim przez caÅ‚y okres miÄ™dzywojenny.